Na początku XV w. Włoszakowice były własnością rycerskiego rodu Borków Gryżyńskich, którzy zbudowali tu zamek wzmiankowany w dokumentach z 1462 r. i w 1481 r., kiedy kupili je  Opalińscy herbu Łodzia. W ich rękach były do schyłku XVII w. Zapewne w czasach wojewody poznańskiego Krzysztofa Opalińskiego zbudowany został nowy dwór, dziś już nieistniejący. Ogromną fortunę odziedziczyła Katarzyna wnuczka Krzysztofa Opalińskiego i wniosła ją w posagu Stanisławowi Leszczyńskiemu herbu Wieniawa, późniejszemu królowi Polski. W czasach jego wojny o tron z Augustem II Mocnym dobra Leszczyńskich w Wielkopolsce zostały spustoszone, a następnie przeszły pod zarząd administracji saskiej. W 1738 r. kupił je Aleksander Józef Sułkowski herbu Sulima, książę rzymski, łowczy nadworny królewski, pierwszy minister gabinetu dworu. Jego główną siedzibą była Rydzyna, a we Włoszakowicach wzniósł około połowy XVIII w. pałacyk myśliwski. Pałac zlokalizowano w miejscu dawnego zamku, na sztucznie usypanej wyspie otoczonej fosami, które włączone zostały do kompozycji założonego również wtedy parku. Niezwykle oryginalna w formie budowla, założona na rzucie równobocznego trójkąta o wciętych półkoliście narożach, nie przetrwała do naszych czasów w swoim dawnym kształcie - brak jej kopuły wieńczącej część środkową. Aleksander Józef Sułkowski zmarł w 1762 r., pozostawiając magnacką fortunę czterem synom. Dobra włoszakowickie otrzymał Franciszek, ożeniony z Marią ze Strzemskich. W oczach współczesnych miał on opinię utracjusza i awanturnika. Jako jedyny z braci Sułkowskich wziął udział w konfederacji barskiej, wykradając uprzednio bratu, podczas jego nieobecności, wojska nadworne z Rydzyny. Franciszek osiadł na stałe we Włoszakowicach, otaczając się wspaniałym dworem. Utrzymywał przez pewien czas teatr, miał kapelę dworską. We włoszakowickiej rezydencji wziął ślub w 1776 r. z drugą żoną, aktorką Judytą Marią Wysocką, występującą pod nazwiskiem de Bozardi-Montbelli. Liczne długi i kłopoty finansowe doprowadziły w 1782 r. do sprzedaży Włoszakowic. Krótko (1782-1785) były w rękach Schoneichów, potem -  rodziny von Anhalt. Z inicjatywy ks. Leopolda von Anhalt-Dessau, przed 1848 r., rozebrana została kopuła wieńcząca środkową część budowli i zastąpiona płaskim dachem ukrytym za attyką w formie ażurowej balustrady. W 1923 r. dobra włoszakowickie wraz z wszystkimi zabudowaniami wykupione zostały przez skarb państwa.

Dziś jest murowanym z cegły, otynkowanym obiektem o dwuczęściowej, rozbudowanej pionowo bryle, z dwukondygnacyjną częścią dolną przykrytą pulpitowymi dachami ukrytymi za attykową balustradą oraz wysuwającą się ponad nią, wypiętrzoną partią centralną, zwieńczoną dawniej kopułą, obecnie również balustradą. Wyrzeźbiony w kamieniu został kartusz herbowy, umieszczony nad głównym wejściem, z herbami Sułkowskich.  Niegdyś we wnękach narożnych ustawione były rzeźby – do dziś zachowały się dwa  putta z atrybutami odnoszącymi się do działalności wojskowej Aleksandra Sułkowskiego.

Niemal bez zmian zachowała się kompozycja przestrzenna wnętrza pałacu – z centralną, trójkątną, dwukondygnacyjną salą oraz zespołem otaczających ją pomieszczeń w jednotraktowym układzie – związana integralnie z kształtem budowli, jak również jej pierwotnej funkcji. Nie zachowało się nic z dawnego wystroju i wyposażenia, z wyjątkiem niezwykle interesującego i nieco tajemniczego opracowania ścian środkowego pomieszczenia kondygnacji przyziemia, ukształtowanego w formie groty skalnej z nieregularnymi, wykonanymi w narzucie, głazami. Na nich wprowadzono elementy dekoracji roślinnej (m. in. winna latorośl) i zwierzęcej oraz elementy architektury. Istnienie tej groty, łączonej z wolnomularską działalnością Aleksandra Józefa Sułkowskiego, spowodowało, że trójkątny kształt bryły pałacu, kojarzony z kielnią (jednym z symboli wolnomularstwa), tłumaczony był niekiedy przynależnością właściciela do loży masońskiej.

W dawnej rezydencji książęcej swoją siedzibę ma obecnie Urząd Gminy Włoszakowice. Po wejściu po schodach do sieni pałacu, tuż za jej progiem, ukazuje się reprezentacyjna Sala Trójkątna z zachowaną zabytkową dekoracją architektoniczną. Na jej trzech ścianach wiszą portrety zasłużonych i znanych osób, które mieszkały bądź urodziły się na terenie dzisiejszej gminy Włoszakowice (np. kompozytor późnego klasycyzmu i romantyzmu Karol Kurpiński, prymas doby renesansu Andrzej Krzycki itp.).

Pałac można zwiedzać w godzinach pracy urzędu (w dni robocze od 7.30 do 15.30) lub poza nimi (po wcześniejszym umówieniu się).

Autor zdjęcia: www.wloszakowice.pl

Autor zdjęcia: www.polskiezabytki.pl

zdj. archiwum GOSiR